To år som fiskar på lofot-havet

Far elska sjøen. Der likte han seg aller best. Alt frå barneåra hadde han ferdast i båt, og frå konfirmasjonsalderen av var han med på dei lange ferdene til Lofoten og Finnmarka. Det var eit hardt liv, men òg eit spanande og fritt liv. På desse ferdene opplevde han mykje som blei til varande verdi for han. Han mintest godt det han på desse ferdene høyrde og såg og var med på, og han fortalde det att på ein livfull måte. Det var slik at ein lett kunne sjå hendingane for seg. Vi lærde å kjenne dei personane han hadde vore i lag med endå vi aldri hadde sett dei. Somme teikna han så klårt på dette viset at eg snautt kan tru vi ville ha kjent dei noko betre om vi hadde møtt dei sjølve – personleg. Og ei mengd med stader frå Lofoten til Vardø let han oss høyre om så ofte at dei òg sto klåre for oss, endå vi aldri hadde sett dei.

Far fortalde om alt, – om slit og fåre, om ålvor og skjemt. Det var hugnad å høyre på. Dette gjorde sitt til at vi tidleg fekk hug til å oppleve noko av det same som far fortalde om. Eg har før fortald om den gongen eg skreik og ville vere med til Lofoten, så far laut leggje seg i lag med meg til dess eg var sovna.

Etter at far selde siste fembøringen, var han heime nokre vintrar. Men så kom saltvikingane og reiv han med seg att eit par år. Han sette seg då opp med garnbruk på nytt. Det var i 1919 eller 1920. Men i 1921 blei siste året hans som fiskar i Lofoten. Året etter, i 1922, skulle så eg gjere mi første lofotferd. Eg blei med Eilert i Saltvika på motoråttringen «Fix». Eg var halvkar, med halvt så mange garn i lenkja som dei andre. Eilert var høvedsmann. Hermann passa maskinen, og Kristian på Neset var fjerde mann i laget.

Garnbruket mitt var det same som far hadde hatt åra før. Det var bra mange garn i talet; men i dygda var dei lite å fare med, og det blei meg til mykje gruvling, otte og strev den vinteren. Saka var at desse garna var laga av svært veik tråd, så då vi kom i fiske med dei, blei det snart berre fillene av garna. Eg bøtte og strevde til seine kveld kvar dag, men endå nytta det ikkje å «stå røkken». Eg fekk for få garn i lenka, og dette tykte eg var fælt ille. Midt ute i fisket var vi heime ei helg, og då fortalde eg korleis det sto til med bruket mitt. Far sa då at eg laut kjøpe meg nokre strenger og tau til skyt, så eg kunne lage istand nokre nygarn snøgt. Det gjorde eg. Eg trur dei andre hjelpte meg å skyte garna, og på det viset kom eg meg føre med bruk att. Men dette var no å ta hendingane på forskot. Eg bør fortelje om turen frå børjan av.

Det sto for meg som noko forvitneleg at eg no skulle på lofotfiske. Eg hadde hug på dette; men på same tid tykte eg der var ei skuggeside òg. Det låg meire ålvor i denne hendinga enn berre godt var. Eg var vel van med fiske frå heimehavet. Men dette blei noko anna. Den frie barndomstida tok liksom slutt her. No skulle eg ut mellom framandt folk, og eg laut syne kva kar eg var: om eg kunne greie å fylle dei krava som blei sett. Eg var ikkje redd for det, beint fram, men likevel var det ikkje så rett morosamt å tenkje på.

Så blei eg då rusta ut. Far fekk Lars Rasmussa til å sy meg nye sjøstøvlar. Bruket blei gjort i stand: garn, kavl, stein og iltau, så mykje som skulle til. Mor og gjentene stelte i stand kleda, batt sjøvottar – og la ned i kle-kista. Kostkista la dei full av mat. Ei mengd med gamaldagslefse låg oppstabla på eine kanten i kista. Det var godmaten. Men desse lefsene tykte eg snart eg hadde fått nok av. Eg likte dei ikkje etter at sukkeret var bråna, så eg ga visst bort det meste av lefsene.

Ein dag i førsten av februar bar det heimanav. Far førde meg og tya til Saltvika. Der skulle vi så ordne alt, så vi kunne starte tidleg om morgonen dagen etter.

Det kom ein fælsleg klump i halsen då eg skulle skiljast med far, og eg trur forresten at han hadde det på same måten. Men det heldt i allfall. Far rodde heimover att, og eg var åleine mellom framande. Det var jo elles kjennt folk eg var hos, så eg totte snart det kjendest bra att.

Tidleg om morgonen bar det laust. Det var mørkt og svart då vi gjekk til sjøen, men veret var bra. Saltvikingane hadde endå ymse saker på land. Dette laut vi no føre ombord i jollen. Oppe i naustet heldt Eilert på å leite fram ymse ting som skulle vere med, og eg hjalp til med å bere i båten. Hermann og Kristian bar på eitkvart dei òg. No hadde eg fått utlevert den tunge garnkorten, bar han ned til båten og skulle leggje han oppi jollen. Men kva skulle eg kome ut for! Jau, med det same eg sette korten ned i frammerskotten på jollen, – der klinkar han borti noko i mørkra. Ein smell, singling av knust glas, og sildring av noko som rann ned i båten. «Ka i fan, knuse du brennvinet mett!» sette ein av karane i. Han hadde vore og lagt frå seg ei flaske i frammerskotten, og no hadde kanten av garnrullen råka så ille borti. Jau, dette var ein fin start. Karen skjente for brennevinet, og eg var meir enn ulukkeleg som hadde kome slik oppi det. Men dei andre tok i og hjalp meg. Dei tykte det var hans eiga skuld. Han hadde jo ikkje nemnd noko om at der var flasker i båten, og i myrkra kunne ingen sjå det. Jaja, han laut gje seg på det, – feilen var hans eigen; men eg tykte no likevel det var ille at eg skulle skilje han av med denne dyre «medisinen» så snapt.

Straks alt var kome ombord, bar det i veg utetter fjorden. vi hadde kameratskap med Andreas Kristensa-gutane. Der ombord var Håkon høvedsmann. Erling var maskinist, og elles var han Schjødt og han Ola hans Eliseus med.

Vi hadde kvar sitt lossement med. Det var gamle åttringar, med eit heller stort hus på midten av båten. Desse båtane skulle vere bustaden vår når vi var i hamn. Huset rakk over tre-fire rom midt i båten, og hadde fleire vindauge, så det i dagslys var nokså lyst inne. Eg trur der var fire køier, og bord og benker på begge sider. Døra var i bakgavlen, og i kråa til høgre sto ein stor båtomn med to kokhol på. I andre kråa var mat- og koppskåp, og under benkane var rom for potet og anna det kunne ver bruk for å stikke til side. Jau, det var i det heile eit rett bra innreidd rom å halde til i for oss fire fiskarar. Huset var bra isolert, mot nedbør og mot kulde, så det var aldri problem med å halde seg varm og tørr. Skottane på båten var opna, og der hadde vi ymse saker stuva saman, slik at ein lett kunne kome til kvar ting ein etter kvart hadde bruk for. Her låg rekstveden oppstabla. Det var meterlange kløyvde strangar av tørr bjørk eller forra. Min part var visst berre tørrforra frå Kvitbergfjellet, om eg minnest rett. Veden saga ein og kløyvde opp til høveleg omnved, og tok inn høveleg mengd etter kvart det var bruk for brensel. Det gjekk i grunnen ikkje så hardt på veden, for huset var så tett og godt at der snart blei varme nok. Eg må seie vi var godt stelt i så måte og lei inga naud, endå vinteren var heller hard og kald. Vi fraus aldri i dette huset, det eg kan hugse. Framme på Fix var ein tolleg rommeleg lugar med omn i, så vi hadde hus å smette inn i også når vi var på sjøen. Og elles var ein godt utstyrt med kleda, frå inst til ytst, så ein heldt seg alltid med varme.

Dette med å akte seg for kyld fekk eg no forresten ei serleg påminning om før eg for heimanav. Det var vanleg den tida at dei som skulle til Lofoten gjekk til næraste naboane og sa farvel før dei for. Eg blei difor send til «Nøysomheten» i slikt ærend. Det skulle gjerast i all fall. Det var gamalt ålvor som låg i denne skikken. Ein tenkte på at ferda var både langvarig og vågsam, og ingen hadde vissa for at alt ville gå vel. Storm og uver over Lofothavet hadde tatt så mange fram igjennom tida, og derfor burde ein verre budd på noke av kvart. – Ja, eg gjekk som sagt og baud farvel på gamalt vis, og fekk ønske om god tur og lukke til med meg. Han Hans Olsa sa: «Pass no framfor alt på å kle på deg! Det e det viktigaste å hugse på! Eg har aldri hørt at nokken ha bett sjuk a varme, – men a kjyll bli mange sjuk. Så kle no berre godt på deg så du held deg varm!» – Jau, det var sikkert både varmt og godt meint dette.

Lossementet hadde ikkje ror eller anna styring enn slepetauet framme. På turane til og frå Lofoten var alle mann ombord i motorbåten, – ingen i reksterbåten. Han hang etter høveleg lang slepar, – eit par båtslengder frå motorbåten. I vind og båra laut ein gjerne stikke ut noko lenger slepar, så ein ikkje risikerte at reksterbåten kom for nær når han sette framover store sjøar. Sleparen var festa i ei stropp gjennom køyreholet i kjølen på båten. Stroppa var elles godt fast med tau opp til stamnen, slik at sleparen kom over vatnet i heile si lengd når slepinga kom i gang. Dette gjorde slepet støare, slik at lossementet heldt seg på rett kos utan anna styring.

Det var bort imot full dag då alt var klart og motoren kom i gang. No bar det i veg, med kos mot Skårsteinen i første omgang. Vi og Håkon sitt lag tok laust på same tid. Eventyret børja, totte eg. Endå vi drog på dei store reksterbåtane, som var om lag like store som motorbåtane, synte det seg at farta blei heller god då vi kom i fullt sig. Det spruta rett lystig for stamnane og mea godt i landet. Eg hadde hatt som ein otte for at vi skulle bli liggjande etter den andre båten, noko eg ikkje likte. I Fix var ein «Elefant»-motor på 10 hk., medan det i Håkon sin båt var ein 11 hk. «Rapp». Dei ville no vel bli hålare enn vi, tenkte eg. Men det synte seg at båtane var merkeleg jamnsnare. Vi sto jamsides vestover fjorden, ikkje lenger frå kvarandre enn at ein kunne rope frå båt til båt. Det gjekk så presist jamt at ein lange stunder ikkje kunne merke om den eine kom nokre meter att- eller framom den andre. Og slik varde det heile vegen. Motorane banka støtt og taktfast time etter time, «Rappen» litt tittare i slaga enn «Elefanten», slik at fjerde eller femte kvart slaget fall saman. Det høyrdest då ut som «Rappen» gjorde eit fuske- eller tomslag, og eg grunna ei stund på om dette var noko Erling hadde ordna med for at dei ikkje skulle gå ifrå oss. Og i så fall tykte eg det var litt ergeleg. Først seinare forsto eg at dette berre var eit hørslebedrag.

Vi runda snart Skårsteinen, og dermed kvarv både Saltvika og Virek or syne. Då vi ikkje lenge etter gjekk om Hamneset, låg resten av Ofotfjorden open og bein mot vest, der store Vestfjorden blåna i synsranda. Eg hadde ein gong før vore med til Harstad, men lenger utover Ofoten enn til Ramsundet hadde eg aldri fare før. No var det framand farveg vidare, og eg var ikkje lite heppen på kva ein ville få sjå. Eg såg fullt av fjell og tindar til bege sider, men rett fram vida det seg etter kvart ut ei rand der ingen ting var, – der himmelen gjekk heilt ned på havet. Var det ikkje eit under at her var det berre hav og hav i det uendelege, og at eg verkeleg kom nærmare denne endelause storverda for kvart motorslag!

Eg såg framande stader og gardar; ikkje så rett mange der ytst i Ofoten, men der var Myklebostad, Finnvika, Russvika og Skarstad. Namna lærde eg straks. Mellom Barøya og Tjeldodden tok endeleg Ofoten slutt, og vi børja på Vestfjorden og Lofothavet. Stripa av fri horisont som hadde vida seg ut etter kvart, var nok det som mest fanga, – det var slikt eg aldri hadde sett før. Men no tok det òg snart slutt. Ikkje lenge etter vi hadde fare framom Lødingen, Rotværan og Kanstafjorden, hadde vi land og øyar på begge sider, innelukt lei vidare vestover. Målet vårt var Risvær. Der ville vi leggje oss til for det første i allfall. Men før vi nådde dit, kom vi gjennom eit øyrike så mangfoldig og rart at eg aldri hadde drøymt om at det her fanst noko så merkeleg. Landskapet gjorde verkeleg sterkt inntrykk på meg, og eg likte denne krokute sjøleia vi følgde, dei hundretall større og mindre øyar, holmar og skjer, som for meg såg ut som ein endelaus labyrint. Det minte meg om gutebøker eg hadde lese, med forteljingar frå øyriket nede ved Oslofjorden og i Sydhavet. Kom vi framom ein holme, var det artig å finne ut kor leia no tok vidare av, ka øy eller holme ein skulle ta peiling mot. Det heile såg reint ut å gå på slump, og verre var at ein ikkje hadde meir vatn under båten enn at botnen lyste gjennom rett som det var. Men dei som kjende var, hadde ingen vanskar med å finne fram. På holmar og skjer sto sjømerke av ymse slag og viste lei vidare fram.

Ikkje langt frå Svelingan sto ein stor, svart varde oppe på ein liten holme. Det var Svartoksen, og han hadde eg høyrd om før. Far hadde fortald om at her pla skårungane gjere skårungstykke. Det gjekk ut på at guten blei beden om å hente ein tollekniv til høvedsmannen eller ein annan av dei vaksne ombord. Han gjorde no dette i god tru, men når han så kom med kniven, fekk han på ettertrykkeleg måte høre at: «no stakk du Svartoksen!» – Dette blei eg òg beden om nett med det same vi gjekk nært framom holmen. Men eg visste som sagt om ka dette tydde og var på vakt. Og såleis slapp eg torten med å stikke Svartoksen. Eg kan elles ikkje hugse at eg blei prøva med andre skårungstykke på ferda.

Vi kom velt og vakkert gjennom alle krokar og smetthol i øyverda, og sette kosen tvert over det opne Flaget mot Risvær. Der gjekk vi inn på austersida. Risvær er eit sund mellom to øyar, og ein kan gå inn i sundet frå både aust og vest. Men det er smalt mellom landa, så når fiskarflåten samlar seg her og ankrar opp på bege sider, blir det ei nokså trong renne å følgje når ein skal gå gjennom sundet, – Risværrenna dei kallar. Tett innafor det austre innlaupet er sundet vidast, og her ligg handelsstaden med bryggjer og fiskebruk. Her hadde handelshuset Falk sitt sete, med stor krambu på bryggja ved kaia, og bra stort og fint våningshus i typisk stil. Der var visst både bårstua og andre mindre hus attmed hovudgarden, så vidt eg minnest. Bortetter berga sto fleire gamle fiskebuer for farande fiskarar. Eg trur Falk eidde buene.

Vi tørna der sundet er breiast, og så vidt eg minnest med landtau til Risværøya. Der var til å børje med nokså godt om plass i hamna, men dette skulle snart bli annsleis. Det var ein føremonn å ligge nær krambua, der ein ofte laut inn og kjøpe eitkvart, og der posten kom og blei delt ut. Dessutan var her kort veg til vassbasenget, der alle fiskarane måtte hente drikkevatnet.

Eg var snart med dei hine oppe på krambua og såg meg om. Her herska Falkane. Gamle Falk var død, og det var etterkomarane hans som sto for drifta, – to døtrer og ein son. Desse tre var slik å sjå til at ein laut bli både nyfiken og undren. Begge søstrene var svært pene og hyggelege å sjå til, – den eine heitte Hallgerd og den andre (yngste) Kristine, om eg hugsar rett. Eg fekk elles det inntrykket at det var dei to – først og fremst Hallgerd – som sto for forretninga.

Ein dag eller to etter vi kom til Risvær bar det ut med garna. Det var kome litt skrei, men han sto berre i ei smal strima ute på egga. Eg trur vi fekk omkring eit hundre fisk i settet den første tida, og det var nokså skralt, tykte vi. Men det friskna til etter eit par veker. Og då fisket var svært dårleg i alle væra vestføre, kom snart alt som kunne flyte austover til Risvær. Her samlast den store mengda av båt, – frå toroms småbåtar til store dampar, av den typen som eg ser engelskmennene endå brukar i trålfisket. Det blei tett, både i hamna og ute på havet – der alle låg i ei tett reim etter egga. Det blei snart stort avl og vase på garnhavet, og tilsvarande øydeleggjing av bruket. Den eine sette over den andre i alle retningar, og det blei vanskeleg å få opp bruket og berge det ein sette i sjøen. Dampane og dei store skøytene, som hadde sterke spel og vinsjar, rota fælt opp. Vi hadde ikkje anna enn handspel å drage garna med, og det stoppa snart når vi var nedsett. Så laut ein berre leggje fast og ligge og vente til andre, som hadde sett over, kom og drog unna og løyste på tyngda. Det kunne ofte ta fleire timar. Ein dag var det sers ille. Vi låg heile dagen og sleit på avlen, men kom ingen veg. Greidde vi langt om lenge å få garnvasen så høgt opp at vi fekk smøygd oss laus ein stad, sto det straks fast i ei ny garnvola. Straumen bar sterkt vestover, og til slutt var heile garnavlen på rek, med kavl og blåser, kavlstaur og alt slag anna fløyt. Og det bar snøgt i veg med straumen mot vest. Mange båtar hadde nok slite av lenkjene sine, og visste ikkje kor dei skulle finne itak. Dei for og leita over havet langt austaføre, og til slutt ga dei opp og gjekk i hamn. Det tok til å skjømmes og bli kveld, og endå låg vi der fast og kom ikkje nokon veg. Vi tykte det såg reint vonlaust ut, og eg trur vi var nær å gje opp. Vi var alt driven langt vestaføre nokre holmar som heiter Valvær, – på eit heilt anna hav enn vi hadde sett. Då greidde vi å hive opp ein stor garnvase, og det synte seg at med ei enkel smøying kom lenkja laus, og vi drog opp alle garna vi endå hadde ute. Men det var heilt mørkt før vi kom oss i land. Eg trur klokka var 11 om kvelden då vi endeleg var i hamn og kunne puste ut. Vi var trøytte og utslitne, men glade over at vi hadde berga bruket or avlen. Ei tid etterpå, – då vi telna opp garna for å skifte lenkja, synte det seg at vi nok ikkje hadde berga alt likevel. Eitt av mine garn var borte, og kom aldri til rette. Det måtte nok ha seg slik at andre båtar, som låg fast i vasen, hadde løyst opp i garnskil for å smøye seg ut, og så hadde dei anten slept ut – eller tatt med seg meir enn sitt eige. Kameratbåten vår hadde ikkje greidd å få opp sitt bruk og var kome opp lenge før oss. Dei måtte på leiting dagen etter. Dei fekk no god peiling hos oss om kor garna var drivne av, og såleis fann dei fram og berga sitt bruk. Det var drive endå lenger vest i havet.

Det var berre austlofotfisket dette året, og tilhøva på det tronge feltet for Risvær blei etter kvart meir og meir problematiske. Vi brukte botngarn, men mange hadde tatt til å nytte fløytgarn, fordi fisken sto høgare i sjøen.Det blei alt meir og meir blåser og anna fløyt å sjå bortetter havet. Til kvar einskild lenkje høyrde ei lang rad med blåser som bar påmåla nummer og eigarmerke. Alle ville no ha bruket sitt ute mot kanten av egga der fisken sto tettast, og all verda med bruk blei dunga ned der, – oppå einannan og i felt. Den som fekk garna nedst, kunne ikkje vente stor fangsten, og han blei plaga for å få bruket opp. Derfor hadde ingen lyst til å setje først, og så låg heile garnbåtkula og gjette og venta på kvarandre, heilt til det tok til å mørkne om kveldane, før det bar til å setje. Det var ein strid om plassen på havet. For oss som endå brukte botngarn var det gale kor ein så for åt. Sette ein tidleg, blei ein heilt nedsett, og venta ein, hengde lenkja seg opp i tauverket frå fløytgarnblåsene og dreiv i vase nede i sjøen. Men dette var det, etter som eg fekk fortald, sume fiskarar som hadde råd med. Når siste ilen i halvmørkra var kome på sjøen, snudde dei båten og gjekk attende der dei hadde sett, og så sto dei klar med den kvasse båtshaken og rende han i alle blåser så dei slepte lufta og gjekk ned. Dette var jo eit slag hærverk, men i halvmørkra trong dei ikkje ottast at nokon såg ka dei dreiv med. Og dei det gjekk ut over, fekk berre ha det så godt.

Når vi gjekk ut om morgonen, blei det gjerne fyrd opp framme i lugaren, og kaffikjelen sto varm medan vi drog bruket. Bar det no så til at vi var nedsett, og med handmakt ikkje vann drage meir før andre kom og letta tyngda av, så varde det ikkje lenge før ein av karane sa: «Nei, no legge vi fast og går i kjerka.» Og dette forslaget blei alltid godt mottatt. Å «gå i kjerka» tydde å gå fram i lugaren og kose seg. Og «kosen», ja, det var varm svartkaffi med sprit i. Dei kalla det for «kaffedokter». Når denne kaffedokteren kom på bordet, og dei barka og klubne nevane greip om dei vide og tjukke kaffekoppane, – då skal eg seie humøret kom på topp. Då var all sorg og møda stroken, og den typisk saltvikske dialogen og «funderinga» om alle ting gjekk utan stans. Det var som skodespel å ly og sjå på. Som lystspel ein kunne flire til, der den eine heile tida prøvde å overgå den hin i påhitt og ordklokskap. Dette var noko både gamle og unge hadde drive med og øvd seg opp til gjennom all si tid, så det verkeleg var blitt eit visst slag «kvalitet» over funderinga, – ein kunne på sett og vis kalle det «klassisk» spel med ord og uttrykk. Kaffedokteren var alltid ei god råd til å kome i rette laget med funderinga. Dei slo nye vitsar og broderte ut gamle med nye påhitt og spissfindig ordleggjing. Av og til gjekk ein av dei opp i lugardøra og vinka til båtar i nærleiken. Det skulle vel tyde at her skulle dei ha vore, – her var mot og morskap! Ja, slik gjekk det for seg, utover heile vinteren. Kor dei hadde fått tak i denne «blandinga» til kaffen, det kan ikkje eg svare på. Dette var jo i forbodstida, så det måtte vere på omvegar dei hadde greidd å forsyne seg. Helst kan eg tru det var såkalla «dyrlegesprit» dei hadde, – rein 96, som dei hadde blanda ut til høveleg styrke. Det var mange som i den tida fekk tak i sprit med å skaffe seg tilvisingar frå dyrlekar.

Ein dag kom vi ut for ein heller hard kollisjon ute på fiskefeltet. Det bar til ein kveld vi gjekk ut og skulle sette. Veret var godt, med ein doven austagråe og prima sikt. Då vi kom ut på feltet, la vi oss i still og venta. Det var om å gjere at ein ikkje blei for mykje nedsett av andre. Der låg visst eit hundretall andre båtar og bia. Vi la oss heilt i still, motoren gjekk på tomgang, og båten låg med babord side mot land og i nesten rett vinkel med leia til Risvær. Han Herman var atte i styrhuset, og han Eilert og eg sto framfor garnkassen i rommet. Det var berre spørsmål om ka tid vi skulle få lenkja i sjøen. No såg vi ein svær, nokså blank og ny kutter kom med full fart utover imot oss på babord side. Vi akta ikkje serleg på at han stemnde beint på oss, – der var båtar å sjå på alle kantar, men slett ikkje tett der vi låg. Eg merka meg likevel at denne kutteren var sers stor, med opne bruvenger på begge sider av rorhuset, – og så var han utstyrt med patentanker i krysshola i baugen. Dette var nytt då, og det var ikkje mange båtar som hadde så flott utstyr endå. Eg sto og såg på denne stolte kutteren som kom beint mot oss. Men snart var han så nær at no laut han bøye av, om han ikkje skulle renne oss i søkk. Eg såg at han hadde T-nr. og var frå Sørreisa. Framme på bakken sto ein mann og såg beint fram, og oppe i rorhuset sto skipperen og hadde fri utsyn i alle retningar. Og endå var det ikkje teikn hos nokon til å skifte kos.

Då kutteren var så kloss innpå at kollisjon ikkje var til å unngå, sette han Eilert i med eit fælsleg høgt målføre. Det var ikkje vanlege ord, berre eit uartikulert brøl, men det kunne ikkje hindre ulukka, og kutteren braste inn over babordsida vår med dunder og brott. Eg heiv meg over mot styrbord side, men eg kom ikkje lenger enn liggande tvert over garnlenkja, der eg laut klore meg fast så eg ikkje blei kasta på sjøen. Fix blei etter samanstøyten løfta noko opp framme og så pressa over i ein foss av sjøskum mot styrbord, til han fekk same retning som kutteren og glei attover og forbi. Eg minnest at eg i farten såg kraftig opproting i sjøen under hekken på kutteren, og forsto at propellen arbeidde attover. Men det var berre så altfor seint han hadde kome i gang med det. Båten vår hadde fått så hard medfart at ein måtte tru han kunne vere søkkeferdig. Dette var det vi på augneblinken prøvde å få greie på straks kutteren var sopa forbi. Men det synte seg at båten ikkje tok inn synleg med vatn, så då kutteren hadde fått snudd og kom attende for å spørje om vi trong hjelp, svara vi at etter som det såg ut, kunne vi greie oss til hamn med eiga hjelp. Vi hadde fått heller stygg skade over vatn, – m.a. øvste bordet tvert avslege, men båten var tett. Skipparen på kutteren sa han skulle kome ombord til oss og greie opp med skaden når vi kom i land.

Det gjorde han sjølvsagt òg. Han skulda på mannen som sto på bakken, og sa at han hadde gjeve galt hald. Men det var berre tøv, – skipparen sto sjølv til rors og hadde full oversikt. Men truleg hadde han sett ein annan veg og ikkje følgd med i det som rett fram var. Ikkje før i siste augneblinken (kanskje etter at han Eilert brølte) hadde han reagert – og slått full fart attover. Han var svært forkommen over dette, og fortalde at dei til denne tid ikkje hadde fiska det grann. Han blei med og takserte skaden, og var samd i at ein nokså stor reparasjon laut til. Dei blei til slutt samde om å gjere opp dette med 100 kr. i skadebot. Vi skulle i første omgang ta båten i fjæra og spikre klampar over det som var borte, slik at vi kunne halde fram med fisket. Vølinga skulle elles stå ut til vi kom heim om våren. Og såleis blei denne saka ordna og oppgjort.

Vi blei liggjande i Risvær under heile fisket. Torsken var stor og feit, og vi fiska jamt bra. Største sjøveret vi gjorde var visst på 6-700 stk. Prisen var tolleg bra, – visstnok eit hundre kroner for hundra, så vi var godt nøgde. Eg fekk jo ein del ekstra utlegg på krambua med det at eg laut setje meg opp med nye garn i staden for dei som var så veike. Kor mykje dette kosta, minst eg ikkje, men eg hadde i alle fall mellom 4 og 500 kr. nettolott då vi for heim, og det var bra på ein halvkar.

Det var eit typisk aust-lofotår i 1922, og for Risvær var ei tid samla alt som til lofotflåten høyrde. Ute på havet låg båtane så tett som skogen både til aust og til vest, og ein stor part av flåten laut søkje seg hamn i andre vær. I Risvær låg ei mengd kjøpefarty, og det var aldri nokon vanske med å få levert fangsten. Vi som var garnfolk, hadde mest alltid to turar på sjøen kvar dag. Om morgonen starta ein saman med den store båtkula. Då låg hundretal båtar av alle slag og bakka i utsiglinga og venta på utsiglingsignalet. Og straks det raude flagget gjekk opp på høgste knausen i været, braka det laust. Hundre motorar hogg i så all lufta skalv, og alle prøvde å kome opp i størst mogeleg fart. Vegen til fiskefeltet var ikkje så lang. På ein god halvtime var ein midt inne mellom ilar, staurar og blåser. Var ein ikkje nedsett, kunne ein bli tidleg ferdig med draginga. Ein gjorde seg då gjerne ein runde over garnhavet, aust eller vestover, for å sjå kor fisket var best. Dermed hadde ein peiling på kor ein burde setje neste natt. Så gjekk ein i hamn. Der leverte ein først fangsten til eit av fartya. Ein selde fisken rund. Det var først nokre år seinare at fiskarane måtte sløye fisken sjølv. Oppgjerd for fisken fekk ein som regel ikkje straks. Høvedsmannen fekk berre kvittering for at så og så mange fisk var levert den og den dag. Ein laut så følgje med ka tid fartyet tok til å bli fullasta. Då kom flagget i stortoppen, og tydde at fiskarane kunne kome ombord og få oppgjerd.

Det var serleg mykje båt frå Tysfjorden som rodde i Risvær. Du såg merket TF over alt. Eilert var svært godt kjend med dei fleste, – ja det såg mest ut til at han kjende alt og alle som hadde Tysfjord i merket. Oppe i hamna pla han ofte ta jollen og hamle seg bortigjennom båtkula, og då var det først og sist tysfjordingane han slo av ein prat med. Såleis var der ein riktig gamal same frå Hellemoen, som merkeleg nok hadde kome seg til Risvær, så gamal og utlevd han såg ut. Han hadde ein gamal skarv av ein 2 1/2 roms nordlandsbåt, så svart som natta av steinkoltjæra og elde. Lenkja hans var visst på 5-6 garn. Korleis han berga seg og vann å få opp bruket når veret var dårleg, var det ikkje mange som kunne forstå. Men greidde seg gjorde han. Oftast fekk han nok slep med andre båtar både til og frå, – folk tykte synd i han, og ga han gjerne den hjelp han hadde bruk for. Det var jo artig med denne samen åleina midt mellom den store båtkula. Namnet hugsar eg ikkje, men han Eilert visste det vel. – Og trur du ikkje at denne karen også var med i den store avlen eg har fortald om før. Han fann ikkje tak i bruket sitt, og laut fare garnlaus i land den dagen. Men eit par dagar etter kom han roande forbi oppe i hamna, med garna i vase i båten. Då Eilert praia han og frega om korleis det hadde gått, svara kallen: «Leita to-tre daga, – ikkje beine. Straumen ha tikkje, kainnj du vette. Te slutt – langt væst i have – dar fainnj eg sarve, – 8 feska – jada!» Så rodde han seg opp i fjæra og tok til å greie vasen. Han rodde fisket ut, og jamen var han på plass i Risvær på svartkjeksen sin året etter òg.

Midt i fisket var vi heime ei helg. Vi kom til Saltvika om laurdagskvelden, og eg laut då ta på den kronglute vegen til Virek i mørkra. Det blei så seint før eg nådde fram, at dei var gått til sengs heime. Men når dei høyrde lofotfararen kom, var dei ikkje seine om å kome seg i kleda, og ein blei sakte motteken. Søndags ettermiddag var det å gje seg i veg att. Dette var ein strevsom tur, men eg tok det med godt mot og tykte det var svært artig å kome heim.

Eg fungerte ein del som kokk denne vinteren – etter som eg var skarvungen ombord. Men dette var inga fast ordning, det var ingen ting avtala i så måte, og dei andre kokte like ofte som eg. Aldri var det noko usemje om denne jobben heller, det eg kan hugse. Så var det ein søndag, då strauk dei hine bort i kjerketida. Truleg var det preik ombord i Betelskipet Elieser, som låg på hamna, og det var nok dit dei for, for i Risvær var inga kyrkje. Eg var åleine att ombord, og skulle lage middag til dei kom att.

Det var noko kjøtt eg skulle lage eit slag småsteik av. Om eg bruna kjøtet først eller berre kokte det, skal vere usagt. Men eg fann ut at eg måtte lage brunsaus til. Det hadde eg aldri prøva på før. Og det gjekk ikkje så bra heller. Sausen blei nokså bleik på let, og verst var at då eg laut på med meire mjøl, laga det seg til noko som like snart kunne takast for kleppsuppa som for brunsaus. Alt eg bala med dette, nytta det lite. Det såg ikkje bra ut, men smaken var vons betre, for alle åt, og det blei ikkje større klage eller vitsing om denne middagen. Elles var det nokså vanleg med tjukkerter og flesk søndagane, og det var jo ein grei rett å få skikkeleg til.

Ein annan gong skulle eg fabrikkere sviskegraut til dessert. Men det blei ikkje etter oppskrifta. Det var jamninga som svikta. Eg trudde det var kveitemjøl ein skulle bruke, men det ville ikkje tjukne i gryta, og eg laut på med meire og meire mjøl. Til slutt blei det eit slag kveitemjølsgraut, med kleppar av mjøl og mykje svisker i. Grauten gjekk ned likevel. Og neste gong eg kokte denne sorten, nytta eg potetmjøl. Det gjekk jo betre.

Utpå vinteren tok karane til å snakke om å ta tur til Kabelvåg og Svolvær i slutten av fisket. Både vi og kameratbåten skulle vere med på dette. Ærendet vi hadde var handel på større stad, og gjesting på Samlaget i Kabelvåg. Dette siste var nok hovudgrunnen. Dette var i forbodstida, så både Risvær og alle andre vær var «tørrlagde», – berre i Kabelvåg var offentleg og lovleg ølutsal, – samlag, som det heitte. Og dette sto vel for mange som eit slag Nirvana å kome til, ferda dei såg fram til og gledde seg over, – eit klimaks på ein heppeleg og god sesong av Lofotfisket.

Først i april tok fisket til å dabbe av, og så ein dag bar det i veg vestover. Vi var framom i Svolvær som snarast, men hefta ikkje lenge før vi var i Kabelvåg. Og der bar det straks på Samlaget. No skal eg seie karane var i godlaget som aldri før. Ikkje minst gamlingen, – høvedsmannen, han Eilert. Her kjende han seg visst heime. Det satt fullt av fiskarar der frå før, og alle i same ærend – å få seg bokøl. Om dei fleste andre som satt der var kjenningar, veit eg ikkje, – der var folk frå både nord og sør, etter målføret å døme. Han Eilert læst i allfall kjenne både den eine og den andre, og her blei handhelsing og stor gjensynsglede med ditto skåling. Stemninga sto i taket alt frå starten. No var rette gutane komne saman, og no skulle her drikkast øl så det monna. Kor lenge det tok, og kor mange seidlar som gjekk ned før dei var i toppform, karane, skal vere usagt, – men humøret tok seg etter kvart faretruande opp, så eg børja spekulere på ka endskap dette ville ta. Han Eilert var etter naturen utrusta med stort målføre, og dette gjorde seg no snart dess meir gjeldande i skjenkestua. Han satt som ein allfader midt i Åsgard og slo om seg med vidd og røyndom om fiske og fiskarliv i både fortid og framtid.

Av og til laut han reise seg for å rett slå fast at her var det sjølven som hadde ordet. Best det gjekk, slo han borti eit ølkrus, så det fauk i golvet og gjekk i knas. Det akta han ikkje noko på, men ein kar som høyrde til betjeninga kom straks bort til bordet og ville ha betaling for glaset som var knust. Dette tykte han Eilert var nasvist, og protesterte på kravet. Men karen ga seg ikkje og forlangte å få pengane straks. «Ja, kor mykje skal du då ha for eit slikt sjettglas?» sa han Eilert. Fyren svara at glaset kosta 1 krone. Men då blei her oppstuss for ålvor, skal eg seie. Han Eilert retta seg opp i all si ærverd og ropa ut: «Ei krona! Nei, sånn uforskamma betaling før eit gammelt, utslette ølkrus det må du berre ikkje tru at du får her!» Sånn frekkskap ville ikkje han finne seg i, – og meir til av same slaget bar han ut med. Det var no stilna av med sjabbet over heile salen, – alle ville høyre på dette oppgjerdet. Og han Eilert hadde slett ikkje noko imot at han såleis blei høyrd av alle – og rådde grunnen åleine. Fyren som skulle ha betalinga, skjøna at her kom han ingen veg utan eskorte, og han gjekk beint frå bordet og til telefonen. Eg fann ut at her var det tryggast å forlate selskapet, så eg fekk fatt i huva mi og kom meg på dør. Straks nedafor Samlaget var mykje små nybåtar dregne opp, og eg slong inn mellom dei så lenge. Men det varde berre ein augneblink, så kom alle dei andre veltande ut døra, dei òg – med han Eilert i laget. Dei olla og flirde og hadde stor moro av det som hadde gått føre seg inne. Korleis endskapen hadde blitt, veit eg ikkje, men truleg hadde vel ein av dei slengd den omstridde krona på bordet før politi blei tilkalla, og så for sikkerhets skuld gjeve seg der ifrå. Alle hadde elles forsynt seg av bokølet og kjende seg velnøgde. Det lei bra langt utpå ettermidda­gen, og eg kan ikkje minnest at vi kom ut for fleire nemneverdige hendingar. Vi dreiv att og fram nede på kaiene og såg på båtar som var til sals, utan at nokon kjøpte. Alle karane var i typisk humør, og slo av prat med folk vi møtte. Her var kjenningar «i kvar ei krå», såg det ut til, og flest alle hadde gjesta samlaget var greitt å skjøne.

Det var seine kvelden før vi atter var ombord og skulle ta på heimveg. Eg hugsar endå at eg gjekk og takserte desse karane, før vi kom ombord, – og etter det eg såg på gangen og praten, ottast eg det verste for heimturen i mørkra om kvelden. Eg trudde slett ikkje dei var i stand til å styre rett gjennom det ureine og krokute farvatnet til Risvær. Men det synte seg å vere ein ugrunna otte. Han Kristian trur eg gjekk beint i lugaren og la seg, men både han Eilert og han Hermann tyktest bli nøkterne straks dei kom ombord. Korleis det hang ihop, veit eg ikkje, – men eg trur helst at dei hadde «spela» meire rusa enn dei var så lenge dei hadde lag med kjende og ukjende i Kabelvåg. No slappa dei av og oppførde seg forstandig og tenksame i alle måtar. Han Herman fekk motoren i sving, ordna med signallyktene og gjorde klart. Og då vi kasta laus, tok han Eilert plassen sin attmed pumpa, snufsa i seg ein tår av naftaglaset han støtt hadde i lommen, og satt sia og små-nynna på eit vers. Smått i senn drog han i pumpestonga og kjende etter at båten var tom for auster, og hadde elles auga med at vi heldt rett kos. Eg sto til rors det meste av vegen, og fekk grei ordre om kor leia gjekk frå fyrlykt til fyrlykt. Framme i lugaren låg ein framand fyr og sov – i lag med han Kristian. Det var ein tysfjording som var blitt «akterutsigla» av kameratane sine i Kabelvåg. Truleg hadde han vasa seg bort i fylla og blitt att. Så hadde han då råka på Saltvikingane og fekk vere med til Risvær.

Eg trur det blei midnatt før vi nådde fram, og det var ei samstemt meining at turen i alle måtar var vellukka. Karane tykte dei hadde hatt ein verkeleg minnerik dag.

Eg trur vi hadde garna ut berre eit par gonger sia. Fisket var gått så i mink at vi telna opp og ga oss på heimveg. Vi hadde reksterbåten på slep att, og denne gongen var eit par mann ombord i han under fart. Vi sette på «børgrauten» ombord i lossementet straks vi gjekk frå Risvær, og inne mellom øyane – no Svelingan – var ris-grauten ferdig. Dei som var ombord i Fix kom då etter tur over i reksterbåten og åt. «Børgrauten» var god, og vi heldt oss til den gamle skikken med dette. Det same gjekk for seg ombord i kameratbåten, han Håkon Kristensa, – som også var i følgje.

Så var denne lofotferda til ende. Far var med meg til Saltvika og henta Lofot-tya mine. Eg hugsar at han då spurde korleis dei hadde vore nøgde med skårungen, og han var tilfreds med den attesten han Eilert og dei hine ga meg.

Dei er no døde alle tre som eg var i lag med denne vinteren på Lofothavet. Herman var den siste, – han døde i fjor. Både han og faren var sterke karar, – Kristian var meire spebygd. Eilert var vel oppe i 60-åra då, trur eg. Han var endå i god form, men plagast mykje med føtene om natta. Det blei ofte stort bråk når han midt på natta fekk krampe – kneppsena – i føtene. Han for opp av koia med stort forskrekkels og høge raut. Dette sto på ei bra stund, og var reint nifst å sjå på. Helst måtte han ha hjelp med å få kneppsena til å gje seg og føtene i stand att. Herman var plaga med det same dei siste åra han levde.

Eg må gje desse karane mi beste ros. Dei var alltid snille og greie å vere saman med.

Året etter, i 1923, bar det til Lofoten att. Vi batt nokre nye garn – i tillegg til dei eg hadde frå første året. Eg skulle no vere topartans-kar (2/3), og utrustinga blei gjort etter det. Truleg hadde eg om lag 20 garn, med tilsvarande mengd iltau, kavl og garnstein. Bruket var nyare og betre enn året før, og det var eg glad for. Denne gongen blei eg skipa på ny båt og med anna mannskap. Eg kunne nok fått vere med «Fix», men Erling Kristensen hadde skaffa seg nybåt sjølv, – ein stor motoråttring med 11 hk. Rapp og motordreve garnspel til, så eg totte det var gjævare å få plass der ombord. Erling var attåt den av Saltvikkarane som både far og eg likte best, og eg trur nok det var hovudgrunnen til at eg blei med han.

Denne gongen hadde vi ikkje eigen reksterbåt og lossement. Der var ein stor lugar framme på motorbåten, med køier og utstyr elles, og vi låg ombord under heile fisket. Men om eg hugsar rett, hadde vi ein del av tya våre ombord i Håkon sin reksterbåt. Vi hadde i allfall ingen vanske med plassen dette året heller, endå utstyret var omlag det same som året før.

Vi var fire mann i laget no óg. Det var Erling, Schjødt, Tormod Hansen frå Ballangen og eg. Erling var motormann og båteigar, men det var Schjødt ein rekna for høvedsmann. Han hadde gått over frå Håkon sitt lag, og han Ola hans Eliseus og han Alfred i Holtvika, svogeren hans Rones, var komne med ombord. Om der var noken ny i min stad ombord i Fix, minnest eg ikkje, – trur helst dei var berre tre mann. Schjødt likte eg godt. Han var motig som dei andre saltvikingane, forstandig og snill og grei på alle vis. Tormod var ein mann omkring 40 år, skal eg tru. Han var morsk og ivrig i arbeid, og svær til å resonnere om kor vi skulle sette og korleis alt skulle ordnast. Men han var reint utruleg naiv i tankegangen, og ikkje til å høyre etter i mykje av det han kom med forslag om. Han hadde ikkje vore i Lofoten på mange år, og heilt nybakt garnfiskar var han. No hadde han sett seg opp med nytt bruk, – 30 flunke nye garn. Han var svært stolt av dette bruket sitt. Garna hadde han botte sjølv. Men dette hadde nok vore ei litt for innvikla sak for skallen hans Tormod. Han hadde fått visst at garna skulle vere med 7 1/2 renning på alna. Det var vanleg stort band for lofotgarn. Men dette med 1/2 renning over 7, det hadde blitt noko for innvikla, og no synte det seg at garna hans var fælt store på band, – dei var 6 1/2 renningar i staden for 7 1/2. Dette kom for dagen første gongen vi skulle greie lenkja, og han Tormod blei då reint ute av seg og kunne ikkje skjøne korleis dette hang i hop. Han målte og telde på knutane att og fram, men greidde endå ikkje å forstå dette med den halvmaska som skulle vere over – og ikkje under dei 7 fulle. Han reiv seg i håret, bantest og spøtta og påkalla både eine og hine makta. Han var elles fæl til å sverje og pine, og dette blei no reint gale. Om vi kunne forstå slikt? – ville han vite. Alle garna – 30 nygarn – og alle feil på band! Sånn katastrofe hadde han aldri opplevd i si tid. Om vi trudde det fanst noka råd, – og om garna hans var heilt ubrukelege?! Om han berre laut fare heim? Det var så morosamt å sjå på dette spelet at eg hugsar vi andre tre måtte høgflire midt oppe i denne Tormod si store ulukka. Eg kan endå sjå for meg han Schjødt, – han sto og rista i akslane av lått, medan han Tormod dreiv og telde masker og knutar, alt mens han bar seg verre og verre. Til slutt sa han Schjødt at det nok ikkje var noka råd med dette, og at han berre fekk ta det med ro, – garna var kanskje brukbare likevel.

Det skulle snart syne seg at lukka stundom kan vere betre enn forstanden. Såleis med dette òg. Fisken var uvanleg stor og feit dette året, og då vi kom i fisket, viste det seg at dei oveleg storbendte garna hans Tormod fiska aller best. Den store skreien blei snarare fast i 6 1/2-renningane enn i dei andre på 7 1/2. Og då var det ikkje fritt for at han Tormod fekk vatn på mølna att. Straks vi kom til eit av hans garn, briska han seg og sa: «Nei, ser dokker kor de feska, nygarnan mine! De e’kje å ta feil a’, de feska bere!» Og rett nok var det.

Men det skulle ikkje gå så bra med desse storbandgarna hans Tormod likevel. Feilen var på nytt hans eigen, og no var ikkje lukka betre enn forstanden. Dette bar slik til: Det var eit fiske-rek på Kanstadfjorden, og vi la oss til i Rinøya dei første fjortendagane. Der samla det seg nokså mykje båt, og det blei straks trongt om plassen på det snaue garnfeltet. Der var lite fisk i fjorden. To-tre fiskar på kvart garn var det vanlege vi fekk. Berre få gonger hadde vi 100 fisk i settet, så dette kunne det ikkje bli store lotten av. Og så synte det seg at feltet var svært ureint og stygt å setje på. Botnen var steinfull og ulendt, og der var fullt av svære korallvokstrar som garna bar fast i. Kvar dag hala vi opp svære, meterlange greiner av dette trollskapet, – grunnved dei kalla. Garna blei fælt sundrivne, endå det så var sterke, nye garn. Og av ein eller annan grunnen gjekk det jamt verst ut over Tormod sitt bruk då det lei på. På så skralt eit fiske ville vi derfor ikkje drive med så lang lenkje. Men det kunne ikkje han Tormod begripe. Han sa: «Her e det berre om å ha lang lenkje vess det skal bli noka te sjøver a' det. Vi må greie i fleire garn, – det e‘kje te å ta feil a’!» Og så maste han kvar dag om å gjere lenkja lenger. Sjølv var han i veg og henta fram fleire av reservegarna sine og kravde å få knyte dei inn. Vi brydde oss ikkje om dette og let han berre få garna sine med. På denne måten hadde han snart mest alt bruket sitt i lenkja, – og dess mindre att til lenkjeskifting når den tid kom. Eg hugsar at han beint fram ville kommandere meg til å kome med fleire garn. Men det brydde eg meg ingen ting om. Snart var det meste av garna hans avrevne, og då vi sia flytta til Risvær, der fisket tok seg godt opp, var han på botnen med bruk. Han hadde ikkje nok garn til full lenkje, og no var han ikkje lenger så høg i hatten. Han bøtte og lappa på fillene både seint og tidleg, og endå greidde han ikkje å svare sin part. Slik gjekk det, – først på grunn av hans eigen toskeskap, og dernest fordi han var serskilt uheldig med bruket sitt.

Det var just i desse åra ei sørgjeleg utvikling på gong når det galdt respekten for sømeleg åtferd mellom garnfiskarane på havet. Før hadde det alltid vore så at var ein i vase med andre sitt bruk, prøvde ein å greie seg ut, – løyse opp i garnskil og smøye seg fri. Løyste ein opp ei framand lenkje, knytte ein saman att når ein hadde kome fri. Det var lov, så å seie. Men no blei det snart skikk å berre løyse opp og la endane gå kvar sin veg. Slik hende det jamt at best ein drog på garnlenkja, så fekk ein «stubben» i nasen, og laut på leiting etter andre ilen for å få opp resten av bruket. Var det så løyst og slept på fleire plassar, kunne ein bli skild med eit eller fleire garn, og fann dei sjeldan att. Det var slik det hadde seg då eg miste eit garn, som før fortald.

Men også dette med å løyse opp i garnskil, blei etter kvart for tungvint. Kniven var greiare å ta til, og så gjekk mange over til berre å skjere seg igjennom vasen – og la endane gå. Det var reine røvarsystemet som breidde seg. Eg likte fiskarlivet bra elles, men dette gjorde at eg fekk avsky for heile yrket, og gjerne såg at eg kom meg frå det.

Ein dag fekk vi lenkja kutta, og det råka på eit av Tormod sine garn. Han blei rasande over dette og svor hemn over syndaren. Det låg fullt av båtar til alle kantar, men Tormod såg seg straks ut ein kutter til å vere gjerningsmannen. «Det e’ den karen, – det e’kje te å ta feil a'!» Og i dagane som følgde speida han støtt etter denne båten, og mest alltid meinte han å kjenne att «banditten» som kutta nygarnet hans. Berre ein kunne vere så heldig å kome til med kniven i bruket hans, så skulle her hende fæle ting, – det skulle han Tormod vere mann for. Han såg snart same båten overalt, same kor ulik han så var med den han først peika ut. «Det e’kje te å ta feil a’!»

Uti februar flytta vi vestover – til Risvær, der vi hadde lege vinteren før. Risvær er eit smalt sund mellom to øyar. Båtane ligg i rekkje på begge sider av sundet, med ei open renne i midten til gjennomfart. Det er opning i begge endar av sundet, slik at ein kan sigle tvert igjennom, etter som det høver.

Vi fekk no plass ikkje langt frå der vi låg året før, berre på andre sida av midtrenna. Der låg vi bakbetøyd, i rekkje med andre, og det var lett å kome seg inn og ut. Oftast gjekk vi ut på vestsida, men kom inn att frå aust. Då slapp vi snu båten oppe i renna. Og dessutan høvde det best å kome inn på austersida, for der – utafor sjølve Risværrenna – låg kjøpefartya, jakter og galeasar dei fleste, og her var det vi la til med fisken når vi kom av havet.

Det blei Austlofotfiske dette året òg. I Risvær samla det seg snart ei stor mengd med båtar – av alle slag, frå små tomannsbåtar til svære dampskip. I hamna var det så pakkfullt av fiskebåtar, at ein utan vanske kunne ta seg fram til fots heile været over. Eine båten låg med taufeste i den hin heile vegen bortetter. Det aller meste av hamna var sers god, og vi låg trygt i all slags ver.

Fiskehavet var etter måten lite, og fisken sto mest i ei reim langs kanten av egga. Det var svært trongt om plassen, serleg på garnfeltet. Det blei snart avl og vase. Vi greidde oss likevel bra, og kom ikkje oppi stor kula noken gong, etter det eg minnest. Men det var nok av dei som kom ut for stort brukstap denne vinteren. Veret var stort sett bra, og ei tid utover mars var fisket godt. Største sjøveret vårt var på 900 skrei. Då hugsar eg at båten låg djupt i vatn, – vi var om lag heilt lasta. Så stor som fisken var det året, måtte nok vekta av denne fangsten vere 4-5000 kg. Oppe med hamna var det greitt å bli snart av med fangsten, om ein så hadde lasta båt. Ein selde fisken usløyd, – rund, og på tal, ikkje etter vekt. Det var såleis berre å slengje fisken over rekkja, – og følgje med tallet. For kvart hundre som blei fylt, heiv ein ein fisk til side, – det var heile kontrollen med det.

Full kars lott denne vinteren blei for båtlaget vårt på over 1000 kr, og det var alle vel nøgde med. Ka fiskeprisen var, kan eg ikkje hugse med vissa, men eg vil tru at det var omlag 1 kr. stykket – eller 100 kr. hundra, som ein ofte sa.

Eg fekk nærmare 700 kr. på min part (2/3-kar), og var svært velnøgd med dette resultatet, – som eg overleverte far utan atterhald då vi kom heim. Det var som det skulle vere, tykte eg. Far var den som styrde med økonomien i heimen, og huslyden var den eininga ein høyrde til og skulle stø og trygge med det ein kunne greie. Det var derfor med lett hjarta og glad hug eg ga frå meg desse lofotlottane.

Eg trur vi var heime ein laurdagskveld denne vinteren òg, truleg i midten av mars. Men noko serksilt om dette minnest eg ikkje, så det må nok ha gått for seg utan nemnande hendingar. Året etter var ikkje eg til Lofoten, men i denne samanhengen må eg mest nemne ka Torleif fortalde frå ein heimtur midt i fisket. Torleif var nemleg med på Erling-åttringen denne vinteren (1924).

Jau, det var så at dei hadde han Tormod med no òg, og ikkje var han blitt serleg annsleis sia året før, kan ein skjøne. No bar det slik til at dei hine fann på å lage løyer på heimvegen, og til det var jo han Tormod vel skikka. Utafor Lødingen fann dei på å skrøne for han Tormod at båten brått var blitt søkke lek, og han trudde fullt og fast at eitkvart var hendt. Han strauk oppskaka att i styrehuset og ville vite kor ålvorleg skaden var. Der kunne han Erling fortelje at det var reint ille: lensepumpa gjekk for fullt utan at austeren minka. Han Tormod for bleik og forspella mellom lugaren og styrehuset og snakka om korleis dette skulle bli. «Du kainnj sjønne dæ æ alvårli te lekje nå’kje lænsepompa grei å ta unnja. Dæ sei han Erleng, så dæ’kje å ta feil a'!»

Slik gjekk det innover Ofoten, – støtt var han Tormod i veg og spurde om det hadde minka med auster, men tvert imot sa dei: «Det berre auka på, så det er berre eit tidsspørsmål ka tid båten søkk.» Han Tormod spekulerte på korleis dette skulle ende, og sa at dersom dei hadde vore så kjyvheldige å halde seg flytande til dei nådde Ballangen, måtte dei berre kjøre båten i land oppå leira, og såleis berge liv, ja kanskje båten med.

Etter kvart dei nærma seg Ballangen, laut dei fortelje at lekasjen var blitt mindre, og at båten var tett att. På den måten blei det heile prata bort, og han Tormod tok historia for god fisk. «Vi må ha vorre borti nokke, dæ’kje å ta feil a’!»

Endå eg likte meg godt med dei kameratane eg hadde, var ikkje denne vinteren noko god tid. Helsa var ikkje god. Eg drogst heile vinteren med ein lei forkjølelse, – hosta støtt og hadde ondt i brystet. Ikkje torde eg klage over dette noko serleg høgmælt, og ikkje ville eg søkje dokter heller. For då rekna eg med at eg ville bli sjukemeldt og laut fare heim. Og det ville vere ei sørgjeleg avslutning på lofotferda mi. Men eg hadde det ikkje godt det meste av tida. Først mot slutten av fisket friskna eg meire til, totte eg.

Også denne vinteren skulle det vere tur til Kabelvåg og Samlaget. Det bar laust ein dag først i april. Fisket var då på det nærmaste slutt. Denne gongen blei merkeleg nok han Eilert att i Risvær. Han kjende seg truleg gamal no, og sa at han ville vere att og passe båtane.

Vi gjekk først til Svolvær. Her hadde han Tormod broren sin i landarbeid denne vinteren, og det synte seg at han var godt oppsett med sprit. Og det var noko for han Tormod. Han må ha kveld i seg mykje med ein gong, – eller så tolde han lite, – for han var skitfull straks han kom seg i land. Vi skulle straks etter på kafé og ete, – og det var ein etter måten fin kafé vi kom inn i, men her gjorde han Tormod sånn skandale at vi berre laut rømme ut med ein gong. Han spydde utover det kvitduka bordet, og brukte ein kjeft som ikkje likna nokon ting. Halvt med lokking og ditto tromp blei han Tormod transportert ombord og lagt til kois, og sia var han visst lite vaken på denne turen. Vi var så til Kabelvåg, – til Samlaget, men alt gjekk etter måten pynteleg for seg.

Eg trur dette var siste året han Eilert rodde lofotfiske. Han døydde ikkje så lenge etter.